Παρόλο που είχε γράψει έντεκα βιβλία και είχε κερδίσει σημαντικά βραβεία η Μάγια Αγγέλου δεν σταμάτησε να έχει αμφιβολίες ότι δεν είχε κερδίσει πραγματικά τα κατορθώματά της. Ο Άλμπερτ Αϊνστάιν είχε βιώσει κάτι παρόμοιο: περιέγραφε τον εαυτό του σαν «αθέλητο απατεώνα» του οποίου η δουλειά δεν άξιζε την προσοχή που είχε κερδίσει.
Επιτεύγματα όπως της Αγγέλου ή του Αϊνστάιν είναι σπάνια άλλα τα συναισθήματα εξαπάτησης είναι απίστευτα συνηθισμένα. Για ποιο λόγο τόσοι από εμάς νιώθουμε ότι δεν έχουμε κερδίσει τα επιτεύγματά μας ή ότι οι ιδέες και οι ικανότητες μας δεν αξίζουν την προσοχή των άλλων;
Η ψυχολόγος Πολίν Ρόουζ Κλανς ήταν η πρώτη που μελέτησε αυτή την αδικαιολόγητη αίσθηση ανεπάρκειας. Όσο ήταν ψυχαναλύτρια, παρατήρησε την ίδια ανησυχία σε πολλούς προπτυχιακούς φοιτητές: παρόλο που είχαν καλούς βαθμούς, δεν πίστευαν ότι άξιζαν τη θέση τους στο πανεπιστήμιο. Κάποιοι έφταναν στο σημείο να πιστεύουν ότι τους δέχτηκαν κατά λάθος. Παρόλο που η Κλανς ήξερε ότι ήταν αβάσιμοι και η ίδια είχε αυτούς τους φόβους όσο ήταν φοιτήτρια. Αυτή και οι ασθενείς της βίωναν ένα φαινόμενο με πολλές ονομασίες: φαινόμενο του απατεώνα, εμπειρία απατεώνα, και σύνδρομο του απατεώνα.
Μαζί με τη συνάδελφό της Σουζάν Άιμς η Κλανς πρωτομελέτησε το φαινόμενο σε φοιτήτριες και μέλη του προσωπικού. Οι μελέτες τους έδειξαν έντονα αισθήματα απάτης σε αυτή την ομάδα. Σε μελέτες που ακολούθησαν, το ίδιο φαινόμενο παρατηρήθηκε με βάση το φύλο, την εθνικότητα, την ηλικία, και σε μια μεγάλη γκάμα επαγγελμάτων, αν και φάνηκε πιο επικρατέστερη σε μειονοτικές ομάδες. Το να το αποκαλέσουμε σύνδρομο θα υποβάθμιζε την οικουμενικότητα του. Δεν πρόκειται για αρρώστια ή διαταραχή, και δεν σχετίζεται απαραίτητα με την κατάθλιψη, το άγχος, ή την αυτο-εκτίμηση.
Από πού προέρχονται αυτά τα συναισθήματα; Άτομα τα οποία είναι αρκετά ικανά και πετυχημένα τείνουν να θεωρούν και τους άλλους ικανούς. Αυτό μπορεί να κάνει κάποιον να νιώσει ότι δεν αξίζει έπαινους, και ευκαιρίες σε σχέση με τους άλλους. Και, όπως έδειξαν η Αγγέλου και ο Αϊνστάιν, δεν υπάρχει κάποιο όριο επιτυχίας που διαλύει αυτά τα συναισθήματα. Τα συναισθήματα αυτά δεν βιώνονται αποκλειστικά από επιδέξια άτομα. Ο καθένας μπορεί να βιώσει το φαινόμενο γνωστό ως πλουραλιστική άγνοια, όπου έχουμε αμφιβολίες για τον εαυτό μας, αλλά πιστεύουμε ότι μόνο εμείς νιώθουμε έτσι επειδή κανένας δεν εκφράζει τις αμφιβολίες του. Καθώς είναι δύσκολο να ξέρουμε πραγματικά πόσο δουλεύουν οι άλλοι, πόσο δυσκολεύονται σε κάποια καθήκοντα, ή πόσες αμφιβολίες έχουν, είναι δύσκολο να απορρίψουμε αισθήματα ανεπάρκειας σε σχέση με τους ανθρώπους γύρω μας. Έντονα αισθήματα απάτης αποτρέπουν άτομα από το να μοιραστούν ιδέες ή να κάνουν αίτηση για δουλειές και προγράμματα στα οποία θα αρίστευαν.
Μέχρι στιγμής, ο καλύτερος τρόπος αντιμετώπισης του συνδρόμου του απατεώνα είναι μέσω της συζήτησης. Πολλοί που πάσχουν απο το σύνδρομο φοβούνται ότι αν ρωτήσουν για τις επιδόσεις τους οι φόβοι τους θα επιβεβαιωθούν. Ακόμα και όταν δέχονται θετική κριτική τα αισθήματα απάτης παραμένουν. Από την άλλη όμως, το να μάθουν ότι ένας μέντοράς τους είχε παρόμοια συναισθήματα βοηθούσε στο να τα ξεπεράσουν. Το ίδιο συμβαίνει και με τους συναδέλφους. Η απλή ανακάλυψη της ονομασίας αυτών των συναισθημάτων μπορεί να λειτουργήσει ανακουφιστικά. Εφόσον αντιληφθείτε το φαινόμενο, μπορείτε να το καταπολεμήσετε με το να εισπράξετε και να επαναξετάσετε θετική κριτική. Μια επιστήμονας που κατηγορούσε τον εαυτό της όταν έκανε λάθη άρχισε να καταγράφει τις αιτίες κάθε φορά που κάτι πήγαινε στραβά. Τελικά, συνειδητοποίησε ότι τα περισσότερα προβλήματα προέκυπταν από τον εξοπλισμό, και αναγνώρισε τις ικανότητες της.
Ίσως ποτέ να μην μπορέσουμε να διώξουμε αυτά τα συναισθήματα αλλά μπορούμε να συζητήσουμε για ακαδημαϊκές και επαγγελματικές δυσκολίες. Με την αυξανόμενη επίγνωση του πόσο κοινά είναι αυτά τα αισθήματα ίσως να νιώσουμε μεγαλύτερη άνεση στην έκφρασή τους και να αποδεχτούμε κάποιες απλές αλήθειες: έχετε ταλέντο, είστε ικανοί, και ανήκετε.