We wonen op een door de mens gedomineerde wereld, met een druk zonder precedent op de systemen op aarde. Dit is slecht nieuws, maar misschien verrassend voor u, is het ook een deel van het goede nieuws. We zijn de eerste generatie die, dankzij de wetenschap, geïnformeerd worden dat wij misschien bezig zijn met het ondermijnen van de stabiliteit en het vermogen van de planeet Aarde om de menselijke ontwikkeling te ondersteunen zoals wij die kennen. Het is ook goed nieuws, omdat de planetaire risico's waarmee we geconfronteerd worden, zo groot zijn, dat 'gewoon blijven voortdoen' geen optie meer is. In feite zijn we in een fase waar transformatieve verandering nodig is, wat een venster voor innovatie opent, voor nieuwe ideeën en nieuwe paradigma's. Dit is een wetenschappelijke reis naar de uitdagingen voor de mensheid in de mondiale fase van duurzaamheid.

Op deze reis zou ik, behalve uzelf, iemand willen meenemen, een goede vriend, een belanghebbende, die altijd afwezig is als we ons bezig houden met onderhandelingen over milieuvraagstukken, een belanghebbende die elk compromis weigert - namelijk de planeet Aarde. Dus heb ik hem vandaag op het podium meegebracht, als getuige van een opmerkelijke reis, die ons nederig herinnert aan de periode van genade die we hebben gehad in de afgelopen 10.000 jaar. Dit zijn de levensomstandigheden op de planeet in de afgelopen 100.000 jaar. Het is een heel belangrijke periode. Het is ongeveer de helft van de periode waarin we als volledig moderne mensen op deze planeet rondliepen. Wij hadden ruwweg dezelfde vaardigheden die beschavingen zoals wij die kennen hebben ontwikkeld. Dit zijn de milieu-omstandigheden op de planeet.

Hier weergegeven door temperatuurvariaties. Het was een hobbelige rit. 80.000 jaar terug tijdens een crisis, verlaten we Afrika, koloniseren we Australië tijdens een andere crisis, 60.000 jaar geleden, vertrekken we uit Azië naar Europa, in nog een andere crisis, 40.000 jaar terug, en dan komen we in de opmerkelijk stabiele fase, het Holoceen, de enige periode in de hele geschiedenis van de planeet, voor zover we weten, die de menselijke ontwikkeling kan ondersteunen. Na duizend jaar in deze periode, verlaten we de gewoonten van jagen en verzamelen. We gaan van een paar miljoen mensen naar de zeven miljard mensen die we nu hebben, De Mesopotamische cultuur: we vinden landbouw uit, we domesticeren dieren en planten. Je had ook nog de Romeinen en de Grieken. Enfin, je kent het verhaal. Dit is de enige plek, zoals wij die kennen, die de mensheid kan ondersteunen.

Het probleem is dat we een viervoudige druk zetten op deze arme planeet, een viervoudige druk, met als eerste, de bevolkingsgroei, natuurlijk. Nu, dit gaat niet alleen over aantallen. Dit gaat niet alleen over het feit dat we met zeven miljard mensen op weg zijn naar negen miljard mensen, er is ook een probleem van billijkheid. De meerderheid van de milieueffecten op de planeet zijn veroorzaakt door de rijke minderheid, de 20 procent die op de industriële kar is gesprongen in het midden van de 18e eeuw. De meerderheid van de planeet streeft naar ontwikkeling, heeft daar recht op, maar streeft ook naar dezelfde onhoudbare levensstijl, een enorme druk.

De tweede druk op de planeet is, uiteraard, het klimaat. De hamvraag is: de beleidsinterpretatie van de wetenschap is dat het genoeg zou zijn om de uitstoot van broeikasgassen te stabiliseren op 450 ppm om stijgingen van de gemiddelde temperaturen te vermijden van meer dan twee graden, om het risico te vermijden om de West-Antarctische ijskap te destabiliseren, die het zeeniveau met 6 meter zou doen rijzen, of het risico van destabilisatie van de Groenlandse ijskap, die de zeespiegel nog eens 7 meter zou laten stijgen. Nu zou u wel willen dat de klimaatsdruk een sterke en veerkrachtige planeet zou treffen, maar helaas, de derde druk is de afbrokkeling van het ecosysteem. Nog nooit hebben we in de afgelopen 50 jaar, een dergelijk scherpe daling gezien van ecosysteemfuncties en -diensten op de planeet. Een daarvan is de mogelijkheid om het klimaat te regelen op de lange termijn, door onze bossen, land en biodiversiteit.

De vierde druk is verrassing: het begrip en het bewijs dat we nodig hebben om ons oude paradigma te verlaten, dat ecosystemen zich lineair gedragen, voorspelbaar, controleerbaar door onze zogezegd lineaire systemen, en dat verrassing in feite universeel is, als systemen kantelen dan gaat dat vaak zeer snel, abrupt en onomkeerbaar. Dit, beste vrienden, vormt een menselijke druk op de planeet van de grootste schaal. We hebben een nieuw geologisch tijdperk, het Anthropoceen, ingeluid waar mensen de belangrijkste oorzaak van veranderingen op planetair niveau zijn.

Nu, als wetenschapper, wat is het bewijs hiervoor? Nou, het bewijs is, helaas, overvloedig. Het is niet alleen kooldioxide dat dit hockeystickpatroon van versnelde verandering laat zien. U kunt vrijwel elke parameter nemen die van invloed is op het menselijk welzijn - lachgas, methaan, ontbossing, overbevissing landdegradatie, verlies van soorten - ze vertonen allemaal hetzelfde patroon in de afgelopen 200 jaar. Tegelijkertijd gaan ze in het midden van de jaren '50 sneller stijgen, 10 jaar na de tweede wereldoorlog, waaruit zeer duidelijk blijkt dat de grote versnelling van de menselijke onderneming begint in het midden van de jaren '50. Je ziet voor het eerst een invloed op mondiaal niveau. En ik kan je vertellen dat je, als je het disciplinair onderzoek hierin volgt, iets opmerkelijk belangrijks vindt, de conclusie dat we op het punt zijn gekomen waar we de trend om moeten buigen, dat de meest uitdagende en spannende tien jaar in de geschiedenis de mensheid op de planeet nu voor ons liggen. Dit decennium toen we de trend moesten ombuigen.

Nu, alsof dit nog niet genoeg was - naast de trend ombuigen en de versnelde druk op de planeet begrijpen - moeten we ook het feit erkennen dat systemen meerdere stabiele toestanden hebben, gescheiden door drempels - hier geïllustreerd door dit bal-en-beker-diagram, waar de diepte van de beker staat voor de veerkracht van het systeem. Nu kan het systeem geleidelijk aan - onder druk van de klimaatverandering, erosie, verlies aan biodiversiteit - de diepte van de beker, de veerkracht, kwijtraken maar gezond lijken en dan plotseling, op een drempel gekomen, omkantelen. Oef. Sorry. Van toestand veranderen en dan letterlijk eindigen in een ongewenste situatie, waar nieuwe biofysische logica het overneemt, nieuwe soorten nemen het over en het systeem wordt vergrendeld.

Hebben we hier bewijs van? Ja, koraalriffen. Biodiverse, laag-nutriënte, hardkoraalsystemen onder druk van overbevissing, niet-duurzaam toerisme, klimaatverandering. De juiste aanzet en het systeem valt om, verliest zijn veerkracht, zachte koralen nemen het over, en we krijgen ongewenste systemen die niet kunnen bijdragen aan economische en sociale ontwikkeling. De Noordelijke IJszee, een prachtig systeem, een regulerend bioom op planetair niveau, krijgt slag na slag de klimaatverandering te verduren, en lijkt toch in goede staat te zijn. Geen wetenschapper kon voorspellen dat er in 2007 een plotse drempeloverschrijding zou gebeuren. Het systeem verliest plotseling, zeer verrassend, 30 tot 40 procent van de zomerse ijslaag. En het drama is, natuurlijk, dat wanneer het systeem dit doet, de logica kan omslaan. Het kan worden vergrendeld in een ongewenste toestand, doordat het van kleur verandert, absorbeert het meer energie, en kan het systeem vastlopen. In mijn mening, de grootste 'rode vlag'-waarschuwing voor de mensheid dat we ons in een precaire situatie bevinden. Een zijsprongetje: je weet ook dat de enige rode vlag die opdook een onderzeeër was van een niet nader genoemd land die een rode vlag plantte op de bodem van de Noordpool om de olievoorraden te kunnen controleren.

Nu, als we de bewijzen hebben, en we hebben ze, dat moerassen, bossen, [onduidelijk], regenwouden, zich op deze niet-lineaire manier gedragen. Een dertigtal wetenschappers van over de hele wereld kwamen samen en stelden voor de eerste keer de vraag: "Moeten we de planeet in het schema betrekken?" Dus moeten we ons afvragen of we deze buitengewoon stabiele Holoceen-toestand bedreigen? Plaatsen we onszelf in een situatie waar we te dicht komen bij die drempels die zouden kunnen leiden tot schadelijke en zeer ongewenste, zelfs catastrofale veranderingen voor de menselijke ontwikkeling? Op zo'n plek wil je niet blijven staan. In feite mag je zelfs niet gaan staan waar deze man staat, op de schuimende, gladde wateren bij de drempel. In feite is er een hek een heel stuk stroomopwaarts van deze drempel, waarachter je je in een gevarenzone bevindt. En dit is het nieuwe paradigma, dat we ons twee, drie jaar terug realiseerden, erkennend dat ons oude paradigma om alleen parameters voor de toekomst te analyseren, te duwen en te voorspellen, gericht op het minimaliseren van milieu-effecten, passé is.

Nu moeten we ons afvragen: welke zijn die grote ecologische processen die we gaan moeten beheren om ons veilig in het Holoceen te houden? En kunnen we zelfs dankzij de grote vooruitgang in de aardwetenschappen, die drempels identificeren, de punten waar we ons aan niet-lineaire verandering kunnen verwachten? En misschien kunnen we zelfs een planetaire grens afbakenen, een hek, waarbinnen we een veilige werkruimte voor de mensheid hebben. Dit werk, dat werd gepubliceerd in "Nature" eind 2009, na een aantal jaren van analyse, leidde tot de uiteindelijke propositie, dat we slechts negen planetaire grenzen kunnen vinden waarbinnen we, onder actief rentmeesterschap, een veilige exploitatieruimte zouden hebben. Deze omvatten, uiteraard, het klimaat. Het zal u misschien verbazen dat het niet alleen het klimaat is. Maar het blijkt dat we verbonden zijn met, van de vele systemen op de planeet, de drie grote stelsels, te weten de klimaatverandering, de stratosferische ozonlaag en de verzuring van de oceaan zijnde de drie grote systemen, waar we wetenschappelijke bewijzen hebben van grootschalige drempels in de geschiedenis van de planeet sinds haar ontstaan.

Maar wij betrekken hierin ook, wat wij de trage variabelen noemen, de systemen die, onder de motorkap, de capaciteit van de veerkracht van de planeet reguleren en bufferen - de wisselwerking van de grote cycli van stikstof en fosfor op de planeet, veranderingen in landgebruik, de mate van het verlies aan biodiversiteit, zoetwatergebruik, functies die de biomassa op onze planeet reguleren, koolstofopslag, diversiteit. En dan hebben we twee parameters die we niet konden kwantificeren - luchtvervuiling, inbegrepen opwarmende gassen en luchtverontreinigende sulfaten en nitraten, maar ook chemische verontreiniging. Samen vormen deze een geïntegreerd geheel voor het geleiden van de menselijke ontwikkeling in het Anthropoceen, met dien verstande dat de planeet een complex zelfregulerend systeem is. In feite wijzen de meeste gegevens erop dat deze negen zich gedragen als de drie musketiers - "Een voor allen. Allen voor een." Je vernielt bossen, je put het land uit tot voorbij het draagbare, je ondermijnt het vermogen van het klimaatsysteem om stabiel te blijven. Het drama is hier in feite dat het kan zijn dat de klimaatverandering nog de gemakkelijkste uitdaging is, als je kijkt naar het geheel van de uitdagingen van de duurzame ontwikkeling.

Nu is dit het Big Bang equivalent van de menselijke ontwikkeling binnen de veilige operationele ruimte van de planetaire mogelijkheden. Wat u hier ziet in zwarte lijn is de veilige exploitatieruimte, de gekwantificeerde grenzen, zoals gesuggereerd door deze analyse. De gele stip in het midden hier is ons uitgangspunt, het pre-industriële punt, waar we zeer veilig zitten in de veilige werkingsruimte. In de jaren '50 beginnen we uit te waaieren. In de jaren '60 reeds gaan we via de groene revolutie en het Haber-Bosch-proces om stikstof uit de atmosfeer binden - weet dat de mens van vandaag meer stikstof uit de atmosfeer opneemt dan de hele biosfeer tezamen. We overschrijden de klimaatgrens niet tot in de vroege jaren '90, eigenlijk direct na Rio. En vandaag, bevinden we ons in een situatie waarin we denken drie grenzen overschreden te hebben, ten eerste het tempo van verlies aan biodiversiteit, die de zesde uitstervingsperiode is in de geschiedenis van de mensheid - een daarvan was het uitsterven van de dinosaurussen - en dan ook nog stikstof en klimaatverandering. Maar we beschikken nog over een aantal graden van vrijheid voor de anderen, maar we komen er snel dichterbij wat betreft land, water, fosfor en de oceanen. Maar dit geeft een nieuw paradigma om de mensheid te leiden, om het licht te laten schijnen op ons totnogtoe op hol geslagen industriële vehikel, dat te keer gaat alsof we ons alleen op een donkere, rechte snelweg bevinden.

Nu is dan de vraag: hoe uitzichtloos is dit allemaal? Is duurzame ontwikkeling dan een utopie? Nou, er is geen wetenschap die dit suggereert. In feite is er overvloedige wetenschap die aangeeft dat we deze transformatieve verandering aankunnen, dat we de mogelijkheid hebben om over te stappen naar een nieuwe innovatieve, transformerende versnelling, over ordes van grootte heen. Het drama is, natuurlijk, dat 200 landen op deze planeet gelijktijdig moeten beginnen te bewegen in dezelfde richting. Maar het verandert fundamenteel ons beheers- en managementsparadigma van het huidige lineaire, command-and-control denken, naar efficiëntie en optimalisatie in de richting van een veel flexibeler, een veel meer adaptieve benadering, waar we erkennen dat redundantie, in zowel de sociale als de ecologische systemen, de sleutel is om te kunnen omgaan met een turbulent tijdperk van wereldwijde verandering. We moeten investeren in persistentie, in het vermogen van sociale en ecologische systemen om schokken te weerstaan om steeds in die gewenste beker te blijven. We moeten investeren in transformatievermogen, om van crisis naar innovatie te gaan, en het vermogen om na een crisis te herrijzen, en, uiteraard, ons aan te passen aan onvermijdelijke veranderingen. Dit is een nieuw paradigma. We doen dat nog niet op enig niveau van beheer.

Maar gebeurt het al ergens? Hebben we al voorbeelden van succes van deze mentaliteitsverandering toegepast op lokaal niveau? Nou, ja, in feite wel, en de lijst kan steeds langer en langer beginnen te worden. Er is goed nieuws hier, bijvoorbeeld uit Latijns-Amerika, waar de op ploegen gebaseerde landbouwsystemen van de jaren '50 en '60 de landbouw in een doodlopend straatje deed belanden, met lagere en lagere opbrengsten, verslechtering van het organische materiaal en fundamentele problemen op niveaus van levensonderhoud in Paraguay, Uruguay, en nog wat landen zoals Brazilië. Dit leidde tot innovatie en ondernemerschap bij de boeren in samenwerking met wetenschappers tot een agrarische revolutie van nul-grondbewerkingssystemen gecombineerd met mulch-landbouw met lokaal aangepaste technologieën, die vandaag de dag, bijvoorbeeld, in sommige landen, hebben geleid tot een enorme toename van de oppervlakte met mulch, met landbouw zonder ploegen, die niet alleen meer voedsel produceert, maar ook koolstof vastlegt.

Het Australische Great Barrier Reef is een ander succesverhaal. Ondernemers op gebied van toerisme, vissers, de Australische Great Barrier Reef Autoriteit en wetenschappers realiseerden zich dat het Great Barrier Reef gedoemd is om te verdwijnen onder het huidige regime van beheer. Globale veranderingen, verfraaiings [onduidelijk] cultuur, overbevissing en niet-duurzaam toerisme, hebben samen dit systeem tot een crisis gebracht. Maar de kans was innovatie en een nieuwe mentaliteit, die vandaag de dag heeft geleid tot een volledig nieuwe beheersstrategie om weerbaarheid op te bouwen, het belang van redundantie te onderkennen en te investeren in het hele systeem als een geïntegreerd geheel, en vervolgens te zorgen voor veel meer redundantie in het systeem.

Zweden, het land waar ik vandaan kom, heeft andere voorbeelden, waar de moerassen in Zuid-Zweden werden gezien - zoals in vele landen - als overstromingsgevoelige vervuilde overlast in de peri-urbane regio's. Maar nogmaals, een crisis, nieuwe samenwerkingsverbanden, lokale actoren, transformeren deze in een belangrijke component van duurzame stedenbouw. Dus crisis die leidt tot kansen.

Wat brengt nu de toekomst? De toekomst heeft natuurlijk een enorme uitdaging, dat is het voeden van een wereld van negen miljard mensen. We hebben niets minder dan een nieuwe groene revolutie nodig, en de grenzen van onze planeet tonen aan dat de landbouw van een bron van broeikasgassen een gootsteen moet worden. Het moet dat in principe doen op het huidig beschikbare landbouwareaal. We kunnen niet meer uitbreiden, want dat tast de planetaire grenzen aan. We kunnen geen water blijven consumeren zoals we nu doen, terwijl 25 procent van de rivieren op aarde zelfs de oceaan niet meer bereiken. En we hebben een transformatie nodig. Nou, interessant, en op basis van mijn werk en dat van anderen in Afrika, bijvoorbeeld, hebben we aangetoond dat zelfs de meest kwetsbare kleinschalige regenval-landbouwsystemen, met innovaties en aanvullende irrigatie om droogteperioden te overbruggen, met duurzame sanitaire systemen om de cyclus van nutriënten uit de toiletten naar de velden van de boeren te dichten, en met innovaties in de grondbewerking, kunnen we komen tot drie- of viervoudige opbrengsten op het huidige land.

Elinor Ostrom, de meest recente winnaar van de Nobelprijs voor Economie, toont duidelijk empirisch aan dat over de hele wereld de gemeenschappelijke velden beheerd kunnen worden als we investeren in vertrouwen, lokale, op actie gebaseerde partnerschappen en cross-scale institutionele vernieuwingen, waar de lokale actoren, samen het gemeenschappelijke land van de wereld op grote schaal kunnen beheren. Maar zelfs op het harde beleidsterrein hebben we innovaties. We weten dat we van onze afhankelijkheid van fossiele brandstoffen zeer snel naar een koolstofarme economie moeten gaan. En wat moeten we doen? Iedereen praat over koolstofbelastingen - die zullen niet werken - emissieregelingen, maar bijvoorbeeld, een beleidsmaatregel zou terugleververgoedingen voor het energie-systeem zijn, wat reeds wordt toegepast, van China met windsystemen in zee, helemaal tot in de VS, waar je de gegarandeerde prijs voor investeringen in hernieuwbare energie betaalt, maar je zou elektriciteit voor arme mensen kunnen subsidiëren. Daardoor haal je mensen uit de armoede. Je lost het klimaatprobleem met betrekking tot de energiesector op, terwijl je tegelijkertijd door het stimuleren van innovatie - voorbeelden van dingen die snel kunnen worden opgeschaald naar planetair niveau.

Zo liggen hier ongetwijfeld kansen, en we kunnen de lijst met vele, vele voorbeelden van transformatieve mogelijkheden rond de planeet aanvullen. De sleutel hier naartoe, de rode draad, is de verschuiving in het denken, af te stappen van een situatie waarin we gewoon zijn onszelf naar een donkere toekomst te duwen, waar we [in plaats onduidelijk] onze toekomst, te zeggen: "Wat is het speelveld op de planeet? Wat zijn de planetaire grenzen waarbinnen wij veilig kunnen opereren?" en vervolgens daarbinnen innovaties te zoeken. Maar natuurlijk is het drama, en dat is duidelijk, dat geleidelijke verandering geen optie is.

Dus, er is wetenschappelijk bewijs. Ze zeggen dat het harde nieuws is dat we worden geconfronteerd met de grootste transformatieve ontwikkeling sinds de industrialisatie. Wat ons de komende 40 jaar te doen staat is veel dramatischer en spannender dan wat we deden toen we terechtkwamen in de situatie waarin we ons vandaag bevinden. Nu, wetenschap geeft aan dat, we nog een welvarende toekomst kunnen hebben binnen de veilige exploitatieruimte, als we tegelijk op mondiaal niveau gaan samenwerken, van lokaal tot mondiaal niveau, in transformatieve opties, die veerkracht opbouwen op een eindige planeet.

Dank u.

(Applaus)